Πως μπορεί ένα βιβλίο πολιτισμού να μετατραπεί σε οδηγό για πολιτιστική ανάπτυξη;

Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Διαμαντάκου

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Στην παρούσα παρουσίαση - εισήγηση με αφορμή το  νέο βιβλίο του Νίκου Διαμαντάκου «Μνημεία και Μνήμες από την ιστορία της Ζαγοράς»  αλλά και των άλλων βιβλίων του συγγραφέα θα επιχειρήσω να συνδέσω, ελπίζω με επιτυχία το πολιτιστικό απόθεμα της Ζαγοράς με την ανάπτυξη της περιοχής και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς (υλικής και άυλης) που μπορεί να προσδώσει στην περιοχή μας νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά. 

Αν δούμε αυτό το βιβλίο και τα άλλα βιβλία του Νίκου Διαμαντάκου ως εκδόσεις αναμνηστικές, ως πονήματα που εξιστορούν την πλούσια παράδοση της Ζαγοράς από το παρελθόν νομίζω ότι αδικούμε τον χαλκέντερο συγγραφέα ενώ παράλληλα στερούμε από την περιοχή μας ένα ακόμα αναπτυξιακό εργαλείο. Τα βιβλία του Διαμαντάκου δεν είναι «μνημόσυνα» για το παρελθόν, αλλά αφορμή για προβληματισμούς και σημαντική πηγή γνώσης για το που πρέπει να κινηθούμε εδώ και τώρα, αλλά και στο μέλλον.

Άρα σας προτείνω και σας προτρέπω σε μια άλλου τύπου ανάγνωση και χρήση του βιβλίου για το μέλλον. Μια ανάγνωση όπου η κυρίαρχη προβληματική, που θα διατρέχει το βιβλίο, θα στηρίζεται στην ανάπτυξη, την αυτογνωσία και τον σχεδιασμό  για το παρόν και το μέλλον των πολιτιστικών μνημείων.

Τα βιβλία συνεπώς του Νίκου Διαμαντάκου μπορεί να αποτελέσουν ένα αναπτυξιακό εργαλείο και κεφάλαιο για την περιοχή μας και όχι απλώς μια καταγραφή για να ενθυμόμαστε το ένδοξο παρελθόν.  

Η παραπάνω λογική μπορεί να ενισχυθεί και από τα άλλα βιβλία του συγγραφέα για τη Ζαγορά που κινούνται στους άξονες εκκλησιαστικά μνημεία, ορθόδοξη παράδοση, μνήμες από την κοινωνική ζωή και η  εκπαιδευτική πολιτική από το 17^ο έως τον 21^ο αιώνα.

Με το νέο βιβλίο του νομίζω ότι συμπληρώνεται ένα μεγάλο μέρος της καταγραφής που αφορά την πολιτιστική κληρονομιά της  Ζαγοράς  (ίσως ως τριλογία: Ορθόδοξη παράδοση, παιδεία και μνημεία) και νομίζω ότι ήρθε η ώρα να δούμε όλα του τα έργα συμπληρωματικά, παράλληλα και συνδυαστικά. Συνεπώς η προσέγγιση μου θα στηρίζεται στο νέο βιβλίο αλλά θα κάνει και συνδέσεις με παλαιότερες εργασίες του συγγραφέα.

Μέσα από το έργο του Νίκου Διαμαντάκου, τουλάχιστον όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ,  μπορεί να αντληθούν, ιδέες, στοιχεία και καταγραφές για την δημιουργία:

1.      τοπικού αναπτυξιακού σχεδίου για την περιοχή της Ζαγοράς και τον ευρύτερο Δήμο Ζαγοράς – Μουρεσίου με στρατηγικούς άξονες τον πολιτισμό και το περιβάλλον μαζί με τον αγροτικό και τουριστικό τομέα ως πυλώνες ανάπτυξης.

Το βιβλίο «Μνήμες και μνημεία της Ζαγοράς» σε συνδυασμό με το βιβλίο «εκκλησίες και εξωκκλήσια της Ζαγοράς» μπορεί να καλύψει τον αρχιτεκτονικό πλούτο της περιοχής (πλήρης καταγραφή) και σύμφωνα με τις περιγραφές μπορεί να δώσει την δυνατότητα να δημιουργηθεί μια χάρτα πολιτιστικών μνημείων της Ζαγοράς όπου θα υπάρχει ιεράρχηση και προτεραιότητα των μνημείων που θα συντηρηθούν και θα αναπαλαιωθούν τα επόμενα χρόνια. Σ’ αυτό το σημείο νομίζω ότι θα πρέπει να ακολουθηθεί το επιτυχημένο παράδειγμα συντήρησης και ανάδειξης των εκκλησιαστικών μνημείων και δημόσιων κρηνών της Μακρινίτσας η οποία σήμερα αποτελεί μια καλή πρακτική την οποία πρέπει να την λάβουμε υπόψη (πολιτιστικό πάρκο).

2.      τη δημιουργία δικτύου διαδρομών με τις κρήνες και παραδοσιακές βρύσες της Ζαγοράς με άξονα το χρόνο και τον χώρο και θέμα το νερό,

Η δημιουργία ενός θεματικού Δικτύων κρηνών και βρυσών για τη Ζαγορά και όλο το Δήμο Ζαγοράς – Μουρεσίου πιθανόν να είναι από τις πρώτες προτεραιότητες της περιοχής για το απλούστατο λόγο ότι οι περισσότερες είναι υπαρκτές άλλες σε καλή κατάσταση άλλες σε όχι. Το σημαντικό όμως σημείο είναι ότι υπάρχουν και μπορούν να συντηρηθούν σταδιακά και έτσι να λειτουργήσουν. Το βιβλίο του Νίκου Διαμαντάκου είναι η πρώτη ύλη για να στελεχώσουμε τον τεκμηριωμένο  φάκελο υποβολής σε ευρωπαϊκά, εθνικά προγράμματα ή σε χορηγίες. Μας δίνει το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο αυτών των 44 διάσπαρτων μνημείων σε όλη την Ζαγορά. Μας οπλίζει με επιχειρήματα και μας δίνει την δυνατότητα να οργανώσουμε ξεναγήσεις και θεματικούς περίπατους. Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε ξεναγούς και έτσι η ξενάγηση να στηρίζεται σε αληθινά και τεκμηριωμένα στοιχεία και όχι σε προσωπικές προσεγγίσεις και υποθέσεις.

3.      τη δημιουργία ψηφιακής διαδραστικής εφαρμογής με 3D ρεαλιστικά μοντέλα των πυργόσπιτων της Ζαγοράς και σύνδεση τους με βιογραφίες, μαρτυρίες και καταγραφές που τεκμηριώνουν το πολιτιστικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Ζαγοράς σε συνεργασία με τα σχετικά τμήματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Ο Νίκος Διαμαντάκος στο βιβλίο του καταγράφει κατασκευαστικές λεπτομέρειες με όλο το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής και τα βιογραφικά στοιχεία των  ιδιοκτητών για 37 τριώροφους και 2 τετραώροφους πύργους στη περιοχή της Ζαγοράς. Αυτό το υλικό θα μπορούσε να αποτελέσει την πρώτη ύλη για την παραπάνω εφαρμογή που ανέφερα η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί στα σχολεία όλης της χώρας ως εκπαιδευτικό λογισμικό, ως εργαλείο προβολής στο διαδίκτυο (web εφαρμογές) και τέλος ως υλικό για ένα μελλοντικό πολυθεματικό μουσείο της Ζαγοράς και όλου του Δήμου Ζαγοράς – Μουρεσίου κατ’ επέκταση.

4.      την δημιουργία φακέλου για την ίδρυση Κέντρου Πολιτιστικής Εκπαίδευσης & Έρευνας (Κ.Π.Ε.Ε.) με έδρα τη Ζαγορά ως δομή του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων στο πρότυπο των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και με επιστημονική εποπτεία του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών, ιδρυτής του οποίου ήταν ο Ζαγοριανός Α. Πάντος. Ίσως είναι και η αιτία, η πρόταση αυτή να προκαλέσει την αναθέρμανση της συνεργασίας που τόσο χρόνια δεν έχει τελεσφορήσει και εξειδικευτεί σε κάτι συγκεκριμένο.

5.      την δημιουργία φακέλου για την κήρυξη της Δημόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ζαγοράς ως μνημείο  παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας από την UNESCO με όλα τα πιθανά οφέλη από μια τέτοια προσπάθεια που μπορεί να στηριχθεί στην σύνδεση της βιβλιοθήκης με την εκπαίδευση της περιοχής και με την βιβλιοθήκη του Ελληνομουσείου (Σχολείο του Ρήγα Βελεστινλή).

Ο Νίκος Διαμαντάκος στο βιβλίο του «Τα σχολεία της Ζαγοράς από το 17^ο μέχρι και τον 21^ο αιώνα» μας παρέχει ένα μέρος του υλικού που χρειαζόμαστε για να θεμελιώσουμε την εκπαιδευτική παράδοση της Ζαγοράς η οποία ξεκίνησε από τα σχολεία της Ζαγοράς την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στη συνέχεια το κατώτερο σχολείο «των κοινών γραμμάτων», το ανώτερο σχολείο το «Ελληνικό», το «Ελληνομουσείο», που λειτούργησε ως ακαδημία της εποχής, έπειτα το «Κασσαβέτειο» Παρθεναγωγείο και στη συνέχεια τα δημόσια σχολεία της περιοχής, την οικοκυρική σχολή και τέλος την ταπητουργική σχολή. Αυτή η πλούσια παράδοση στην εκπαίδευση κληροδότησε και την πλούσια βιβλιοθήκη του Ελληνομουσείο που στηρίχθηκε στην ευεργεσία του Ιωάννη Πρίγκου και θεμελίωσε την διεθνή φήμη της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ζαγοράς.

Οι αναφορές και η καταγραφές των μνημείων, ηρώων καθώς και οι προτομές των επιφανών ανδρών που παρουσιάζονται στο τρίτο και τέταρτο μέρος του βιβλίου «Μνήμες και μνημεία της Ζαγοράς» εκτός από το ότι κάνουν γνωστή την ταυτότητα του κάθε μνημείου (πολλοί εκ των οποίων δεν γνωρίζουν πότε, από ποιους και γιατί έγιναν) αποδίδουν παράλληλα φόρο τιμής προς επτά εκλεκτά τέκνα της Ζαγοράς και άλλες δυο εξέχουσες μορφές που έχουν συνδεθεί με τη Ζαγορά.

Διαβάζοντας ειδικά το τέταρτο μέρος του βιβλίου η σκέψη μου οδηγήθηκε στον ευεργετισμό  που συνδέεται στο βιβλίο με τις προτομές του Δημήτριου Πολυμέρη, του Γιάννη Πρίγκου, του Νικολάου Κωστή, του Θεόδωρου Αφεντούλη, του Ηρακλή Βόλτου και του Αλέξανδρου Πάντου.

Όπως είναι γνωστό ο  ευεργετισμός είχε στηρίξει διαχρονικά το νεοελληνικό κράτος και σήμερα είναι σε εξέλιξη ένας διάλογος με το κατά πόσο και σήμερα πρέπει να συμβάλει ο  ευεργετισμός στην έρευνα, την απασχόληση, την ανοικοδόμηση της κοινωνικής συνοχής και την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών.

6. Η δημιουργία ενός Δικτύου Απανταχού Δημοτών Ζαγοράς – Μουρεσίου θα μπορούσε να στηριχθεί σε μια ψηφιακή βάση δεδομένων και έτσι η επικοινωνία και η ανταλλαγή απόψεων και καλών πρακτικών των απόδημων δημοτών που βρίσκονται ανά τον κόσμο σε σημαντικές θέσεις ευθύνης και σε διάφορες περιοχές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια δεξαμενή ιδεών (think tank), βοηθειών και ανταλλαγής καλών πρακτικών και πληροφοριών  για τον ενιαίο Δήμο Ζαγοράς – Μουρεσίου;

Το βιβλίο του Νίκου Διαμαντάκου νομίζω ότι είναι γεμάτο νέες ιδέες που μπορούν να μετουσιωθούν σε πράξεις νέων επιφανών ανδρών !

* Ο Αλέξανδρος Καπανιάρης είναι  υποψήφιος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου, Οργανωτικός Γραμματέας της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών και Οργανωτικός Γραμματέας του νεοσύστατου φορέα πολιτισμού "Μαγνήτων Κιβωτός" της Ι.Μ.Δ..

** Το παραπάνω κείμενο αποτελεί εισήγηση του στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Διαμαντάκου "Μνημεία και Μνήμες της ιστορίας της Ζαγοράς" στις 10/11/14 στο κινηματοθέατρο ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ.